ویژگیهای عدد چهل
ویژگیهای عدد چهل چه می‌باشد که در روایات متعددی از آن استفاده شده است؟
پاسخ:
در پاسخ به پرسش میتوان ویژگیهای عدد چهل را بررسی کرد که این مطلب در علوم غریبه یافت میشود و در علمی به نام علم عدد مورد بحث قرار میگیرد. و باید از اصحاب چنین علومی سؤال شود. البته نگارنده از آن بیاطلاع است.
از منظر دیگری پاسخ را جستجو میکنیم و آن بررسی اجمالی آیات و روایاتی است که در آن عدد چهل ذکر شده است.
در قرآن کریم کلمه اربعین در چهار آیه ذکر شده است که دو مورد آن یعنی آیه 51 سوره بقره و 142 سوره اعراف مربوط به اقامت 40 روزه حضرت موسی ع در کوه می‌باشد. آیه 26 سوره مائده، سرگردانی چهل ساله بنی اسرائیل در بیابانها را بیان میکند و در آیه 15 سوره احقاف نیز به نکتهای تکوینی در خلقت انسان اشاره رفته است و آن کمال جسمی و عقلی انسان در چهل سالگی است.
روایات را نیز میتوان به چند دسته تقسیم کرد. یعنی برخی اشاره به امور تکوینی در خلقت دارند و برخی متضمن توصیههایی عملی است و آثار برخی از اعمال را در چهل روز بیان میکند. دستهای دیگر از روایات به بیان برخی از اتفاقات تاریخی میپردازند که محور آنها عدد چهل می‌باشد.
به طور مثال در روایات زمان تخمیر طینت آدم چهل روز بیان شده است[1] و یا مراحل خلقت انسان و تبدیل نطفه به علقه و علقه به مضغه هر یک چهل روز طول میکشد.[2]
از موارد تاریخی نیز که در روایات آمده میتوان به موارد ذیل اشاره کرد: بین دو جملة فرعون که گفت: انا ربکم الاعلی و جمله «ما علمت لکم من الله غیری» یعنی من برای شما خدایی غیر از خودم نمیشناسم چهل سال طول کشید و خداوند براساس سنّت املاء خود به او این فرصت را داد.[3] فاصله نفرین موسی تا اجابت آن نفرین نیز همین مقدار است.[4] حضرت آدم چهل روز گریست تا توبهاش قبول شد.[5] و نیز بر مرگ هابیل چهل روز گریست تا خداوند فرزند دیگری به او عنایت کرد.[6] باران و طوفان در عذاب قوم نوح چهل روز طول کشیده است.[7] بنی اسرائیل چهل روز گریستند تا خدای تعالی وحی فرستاد که آنان را از شر فرعون نجات خواهد داد.[8] و یا در داستان تولد حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ نقل شده، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ چهل روز از حضرت خدیجه ـ سلام الله علیها ـ دوری کرد و مشغول عبادت شد و سپس نطفة حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ منعقد شد.[9] و موارد فراوان دیگر.
در بخش دوم از روایات نیز میتوان به احادیث ذیل اشاره کرد. امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمودند کسی که شراب بخورد تا چهل روز نمازش مقبول نیست و اگر در این مدت نماز را ترک کند عذابش مضاعف خواهد بود.[10] پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند هر کس از امت من چهل حدیث از مسائل دینی که به آن احتیاج دارد حفظ کند، خداوند او را در قیامت به عنوان فقیه و عالم مبعوث میکند[11]. از علی ـ علیه السّلام ـ نقل شده است که حریم مسجد چهل زراع است و از هر طرف تا چهل خانه همسایه محسوب میشوند،[12] و نیز حدیث معروف پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ که فرمودند اگر کسی چهل روز خود را برای خدا خالص کند، چشمههای حکمت از قلبش بر زبانش جاری خواهد شد.[13] و احادیث دیگری که در این باره وارد شدهاند.
عرفای بزرگ در مورد حدیث اخیر بحث کرده و مطالب گوناگونی درباره هر یک از ارکان آن بیان نمودهاند. مهمترین نکته که در این کتب درباره چهل روز حاصل میشود این است که عدد چهل باعث ظهور استعدادات می‌باشد.
چنان که مرحوم صدرالمتاللین در تفسیر آیه 51 سوره بقره درباره این که چرا خداوند با حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ چهل روز وعده کرد. ابتدا علم به علت این کار را در اختیار انبیاء واولیاء الهی میداند ولی این نکته را میافزاید که برخی از عرفا مطلبی لطیف در بیان آن گفتهاند که چون تخمیر طینت آدم چهل روز طول کشیده است و در این چهل روز هر روز حجابی بر حجابهای او افزودهاند تا امکان ورود به دنیا را بیابد و آن را آباد کند. و لذا هر کسی که چهل روز اخلاص بورزد هر روز حجابی از حجابهای او برطرف میشود تا به نقطهای میرسد که علوم لدنّی و معارف الهی از خداوند به قلب او افاضه میشود و حضرت موسی ـ علیه السّلام ـ نیز در طول این چهل روز استعداد مکالمه با خدا را پیدا کرد.[14]
در رساله سیروسلوکی نیز که منسوب به علامه بحرالعلوم می‌باشد بحثی مبسوط در این زمینه آمده و به توضیح ارتباط عدد چهل یا ظهور استعدادات پرداخته است. ایشان نیز به تخمیر چهل روزة طینت آدم اشاره کرده و نیز به این روایت که چهل سال بدن او میان کعبه و مدینه افتاد بود و باران رحمت الهی بر او میبارید تا بدن او قابل تعلق روح قدسی شود. و یا اینکه حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ در چهل سالگی خلعت نبوت پوشیدند و این که نهایت تکمیلی قوای بشری در انسان چهل سال است و نیز در تأویل این که چرا همسایة هر خانهای را چهل خانه فرمودهاند، میگوید که انسان چهار قوه عقلیه و وهمیه و شهویه و غضبیه دارد و هر یک از اینها چهل مرحله دارد و پس از مرحلة چهلم است که انسان میتواند بگوید از عالم آن قوه خارج شده است.[15]
به نظر میرسد نکته اصلی همین باشد و بسیاری از روایاتی که ذکر شد نیز بر همین اساس قابل تفسیر میباشند چرا که همه چیز استعداد خاص خود را میطلبد چه عنایات خاصه الهی و چه هلاک و غضب خداوندی، لذا فرعون نیز چهل سال مهلت مییابد تا هلاک الهی او را در بگیرد و قوم موسی چهل سال سرگردان میشوند تا از سنگینی گناهان خود خلاص شوند و نسل آنها وارد سرزمین مقدس شوند. و یا چهل روز دعا میکنند تا از شر فرعون رهایی یابند.
البته ادعای ما این نیست که میتوان تمام احادیثی را که در آن عدد چهل ذکر شده است به این شیوه تبیین کرد، آن چه به نظر ما رسیده است همین است که هر جا بحث درباره آمادگی برای پذیرش او می‌باشد چه خیر و چه شرّ عدد چهل برای بروز و ظهور استعداد خاص آن امر می‌باشد.
------------ --------- --------- --------- ------
[1] . طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، قم 1379، چ 12، ج 8، ص 423.
[2] . همان، ج 15، ص 30.
[3] . صدوق، محمدبن علی بن حسین، کتاب الحضال، دفتر انتشارات اسلامی، قم 1362، ج 1و 2، ص 540.
[4] . طباطبائی، همان، ج 10، ص 172.
[5] . همان،ج 1، ص 211.
[6] . همان، ج 5، ص 521.
[7] . همان، ج 10، ص 379.
[8] . همان، ج 10، ص 494.
[9] . ر.ک: کمپانی، فضل الله، حضرت زهرا ـ علیها السّلام ـ ، انتشارات مفید، تهران 1369، ص 13 ـ 14.
[10] . صدوق، همان، ص 534.
[11] . همان، ص 541.
[12] . همان، ص 544.
[13] . مجلسی،محمد باقر، بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی، بیروت لبنان، 1983، چاپ سوم، ج 67، ص 242.
[14] . ر.ک: صدر المتاللین، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، انتشارات بیدار، قم 1366، ج 3، ص 370 ـ 371.
[15] . ر.ک: طباطبایی نجفی، سیدمهدی بن سعید مرتضی، رساله سیر و سلوک، انتشارات حکمت، 1370، تهران، چاپ دوم، ص 27ـ42.
کلمات کلیدی:
ساخته شده توسط Rodrigo ترجمه شده
به پارسی بلاگ توسط تیم پارسی بلاگ.
